Poseren in een stenen gewaad

Tineke Reijnders

Angèle is de titel van de foto, naar het meisje dat poseert. Een hemelse naam voor een hemels oord. Hoog in de bergen van Noord Madagaskar is voor wie het weet deze sprookjesachtige omgeving te vinden, waar kalkgesteenten de vorm van geplisseerde stof hebben aangenomen en zich voordoen als zetstukken van een décor. Red Tsingy heet het gebied, je komt er over een zandpad waar geen eind aan lijkt te komen. Scarlett Hooft Graafland heeft, en daarin herken je de meester, binnen het unieke, maagdelijke landschap iets van grote eenvoud teweeggebracht. Ze heeft de drieentwintigjarige studente gevraagd zo te poseren dat alleen haar gezicht opdoemt tussen wat een naar links en rechts uitdijend gewaad van steen lijkt te zijn. Alsof we kijken naar een Griekse tragedie. De stenen coulissen vormen een majestueuze omlijsting.

Strikt genomen vormt het gezicht niet meer dan een miniem element binnen het wijdse natuurschoon. Maar wat een psychologische ingreep! Alles komt erdoor tot leven, de eeuwigheid wordt een moment, een hier en nu. Hier wordt niet de mens bijkans verpletterd door natuurgeweld zoals in de romantische schilderijen van Caspar David Friedrich, maar andersom. De natuur resoneert mee rondom het middelpunt waar zich het gezicht bevindt. Wanneer je blik over de foto dwaalt, wordt die almaar opnieuw getrokken naar dat ene punt in het centrum: het gezicht. Het heeft een ondefinieerbare zeggingskracht en lijkt haast een masker, geschminkt als het is met wat de vrouwen in die streek op hun gezicht smeren tegen de straling van de zon. Ze maken dat uit houtpulp omdat echte zonnebrand te duur is. Angèle, vertelt Hooft Graafland, doet dat gewoonlijk niet. Maar de houtkleur is onmisbaar in het overtuigende uniforme kleurpalet van dit werk. Dat haar uitdrukking wat stuurs is draagt wonderlijk genoeg bij aan het tijdloze van het beeld. Afrikaanse maskers schieten je te binnen of het zieke meisje dat door Paula Modersohn-Becker zo fabelachtig werd geschilderd in het begin van de twintigste eeuw. Hoewel Hooft Graafland zich bedient van het medium fotografie, past haar werk binnen de klassiekmoderne canon van de kunstgeschiedenis. Om er op haar beurt totaal onverwachte beelden aan toe te voegen, beelden die zo raak zijn dat ze er altijd al geweest lijken te zijn. Zo is haar rode iglo aan de poolcirkel een ikoon geworden en kennen we de Boliviaanse vrouwen in hun kleurige kledij gezeten op zoutheuveljes in de glimmende hoogtevlakte van talrijke afbeeldingen. In veel gevallen brengt ze kleur mee naar de afgelegen, uitgebeten landschappen en veroorzaakt door tijdelijke composities een plotselinge gloed, een andere werkelijkheid, lichtvoetig en fantasievol. De speelse ingrepen doen haast de bezorgdheid vergeten die aan de foto’s ten grondslag ligt. Nog voor korte tijd zijn deze landschappen onaangetast, maar steevast ligt de teloorgang op de loer. De noordpool smelt, onder de hooggelegen zoutvlaktes van Bolivia liggen delfstoffen. Een belangrijke reden om naar Madagaskar af te reizen was het imposante beeld van de baobabs. Ze figureren in enkele werken. Maar hoe lang is het voortbestaan van deze eeuwenoude bomen gegarandeerd?
Scarlett Hooft Graafland is speciaal voor het verzoek van het AMC om een bijdrage te leveren aan de prentreeks De menselijke gedaante (in het kader van het jaarlijkse evenement De Anatomische Les) opnieuw naar Madagaskar gereisd. Haar relatie met het AMC dateert al uit 2005, toen haar IJslandse serie voor de collectie werd verworven. Van een eerdere reis naar Madagaskar stamt het ontroerende Blue People, dat zich sinds kort in de kunstcollectie van het AMC bevindt.
Het is bijzonder dat die band zo vroeg in haar carrière al is gesmeed. Inmiddels wordt haar werk wereldwijd museaal getoond en verzameld, voor menige Nederlandse instelling is het onbereikbaar geworden. Maar Hooft Graafland is loyaal aan haar eerste onthaal en stelt zonder terughoudendheid een uitgelezen werk ter beschikking.
Madagaskar is geen gemakkelijk land om je werk te doen. De fotografe legt nooit de nadruk op de problemen die ze onderweg ondervindt, voor haar telt alleen de artistieke uitkomst. Haar ideeën zijn altijd nauwomlijnd, haar kennis van de streken waar ze haar tijdelijke sculpturen bouwt is gedetailleerd, maar of de plannen uitvoerbaar zijn blijft altijd de vraag en ook de bereidwilligheid van medewerkers is niet altijd te peilen. De inwoners van het feeërieke eiland zijn arm, er is nauwelijks werk en normen zie je daardoor gemakkelijk vervagen. Een studente als Angèle moet haar studie betalen door het verlenen van uiteenlopende diensten. Het maakt haar arrogant, vertelt Hooft Graafland, die zelf de bescheidenheid in eigen persoon is, Dat de studente gewoon geld krijgt voor haar job maakt het er niet beter op, want die westerse kunstenares kan betalen en dus ook bepalen.
Wie die onvrede in haar ogen terugleest vangt een glimp op van het engagement dat ondanks de blauwe luchten en onvervalste landschappelijke schoonheid altijd in deze foto’s verscholen zit.
Zelf weet de kunstenares nooit zeker of wat ze van de foto verwacht ook zichtbaar zal zijn. Ze werkt analoog en de films worden pas in Amsterdam ontwikkeld. Dan beslist ze wat de tand des tijds mag doorstaan. Het gerenommeerde Aap lab van Peter Svenson gaat de oplage stuk voor stuk drukken. De medewerkers van het AMC zijn dus in een bevoorrechte positie nu hun prent van het jaar een foto is waar internationale verzamelaars graag een optie op zouden nemen.